اگر هر ترازویی دو کفه دارد، ترازوی اعمال در قيامت اما، تنها يک کفه دارد، هيچ می ‌دانيد چرا ؟
يکی از واژه‌های پربسامد در قرآن،کليد واژه «ميزان» است. (نه بار). “ميزان” در لغت به وسيله‌ای گفته می‌شود که امکان سنجش را فراهم می آورد. با اينکه کاربرد متعارف اين واژه در بين مردم، بيشتر در مورد کالا و مبادلات مالی است اما مورد سنجش، هميشه کالا نيست بلکه می تواندگفتار باشد يا کردار و يا حتي پندار، نيات .
در اينکه خداوند در روز قيامت اعمال بندگان را با ابزاری خواهد سنجيد شکی نيست امّا آن ابزار چيست؟
برخی از قرآن پژوهان معاصر معتقدند اينکه ماهيّت اين ابزار چگونه است در قرآن کريم و احاديث نبوی چيزی مذکور نيست و مؤمنان مکلّفند به حکم خبر صادق به آن ايمان بياورند.
با اين همه علامه طباطبایی(ره) ميزان را عبارت می‌داند از دين و بر اين باور است که خداوند در آياتی همچون : ” اللَّهُ الَّذِي أَنزَلَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ وَ الْمِيزَانَ"(خداوند کسي است که کتاب را به حق نازل کرد و ميزان را…)، از اين جهت دين را ميزان ناميده که عقايد و اعمال انسانها به وسيله آن سنجيده می‌شود و در نتيجه در روز قيامت بر طبق آن سنجش، محاسبه و جزا داده می‌شود.
پس ميزان عبارت است از دين با اصول و فروعش.

همينطور شايد روايت صريحی از نبی مکرم اسلام (صلي الله عليه و آله وسلم) در چيستی موازين وارد نشده باشد اما در از حضرات ائمه اطهار(عليهم السلام) در ذيل آيات، رواياتی به ما رسيده است که مبين ماهيت ميزان در روز قيامت استو
به عنوان مثال: در ذيل کريمه «وَ نَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ…» (1)
«ما ترازوهاي عدل را در روز قيامت برپا می‌کنيم…».

روايتی از صادق ال محمد (عليه اسلام) مروی است که می فرمايند: «هُمُ الاَنبيَاء وَ الاَوصيَاء » «انبياء و اوصياء ميزانند» (2) و در زيارت مطلقه علی (ع) می‌خوانيم: «السّلامُ علَي ميزانِ الأعمالِ» در اين صورت اعمال هر امّتی بر اعمال پيامبران و اوصيای آنان عرضه می‌شود و از طريق تطابق و عدم تطابق، سرنوشت آنان و اعمالشان به دست می ‌آيد .

معناي وزن اعمال در قيامت، تطبيق اعمال است بر حق، به اين معني هر شخصی پاداش نيکش به مقدار حقی است که عمل مشتمل بر آن است و در نتيجه اگر اعمال شخصی، شامل هيچ مقداری از حق نباشد از عملش جز هلاکت و عقاب بهره و ثمری عايدش نمی‌شود
به هر روی، چه دين را وسيله سنجش اعمال در قيامت بدانيم چه وجود مقدس پيامبران و پيشوايان پاک (عليهم السلام) ، آنچه مسلم است اين موازين تنها برای اهل حق است نه اهل باطل. به ديگر سخن، در قيامت، هيچ ميزاني براي اعمال کافران برپا نمی‌شود : «أُولَئِکَ الَّذِينَ کَفَرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ و لِقَائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلَا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَزْنًا»(3)
«آنها کسانی هستند که به آيات پروردگارشان و لقای او کافر شدند به همين جهت ، اعمالشان حبط و نابود شد از اين رو، روز قيامت، ميزانی برای آنها برپا نخواهيم کرد».
عبارت «فَلا نُقيمُ لَهُمْ يَوْمَ القيامةِ وَزْنّا» فرع بر حبط اعمال است به دليل اينکه سنجش و وزن در روز قيامت به سنگينی حسنات است و با حبط عمل ديگر سنگينی باقي نمی ‌ماند و در نتيجه وزن کردن معنا ندارد. (4)
به عبارتي ديگر توزين و سنجش مربوط به جايی است که چيزی در بساط باشد کافران که چيزی در بساط ندارند چگونه توزين و سنجشی داشته باشند.

ترازوی يک کفه‌ای
معمولا هر ترازویی دو کفه دارد اما ترازویی که در قيامت أعمال انسان‌ را ميی سنجند فقط « يک کفه » دارد. زيرا از منظر قرآن، تمام اعمال انسان از نظر « نيت و کيفيت » به دو دستة « حق و باطل » تقسيم مي‌شوند و فقط « أعمال حقّ »، « وزن » دارند.
پس وقتي أعمال انسان را بر روی آن ترازو قرار ‌می دهند ، از « دوحال» خارج نخواهد بود.

1ـ اگر اعمال او « به حق و مطابق حق و در جهت حق » انجام شده‌ باشند چون « وزن » دارند پس کفة ترازو را « پائين » و صاحبش را به سمت بهشت ، « بالا » می برند و به « قرب الهی » و « رستگاری » می ‌رسانند.
وَ الْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ ، فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازينُهُ ، فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ . (5)

2 ـ اما اگر أعمال او آلوده به « ريا ، منّت ، أذيت » باشد يا « غير مجاز » باشند ، « باطل و پوک » خواهند بود و چون وزنی ندارند لذا کفة ترازو را پائين نمی ‌برند و آن فرد به آغوش « هاويه » و « آتشي فراگير » می ‌افتد.
وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازينُهُ . فَأُمُّهُ هاوِيَةٌ . وَ ما أَدْراکَ ما هِيَهْ . نارٌ حامِيَةٌ .(6)

پی نوشت
(1) . سوره انبياء آّیه 47 .
(2) . بحارالانوار، ج7، ص249 .
(3) . سوره کهف آیه 105 .
(4) . تفسیر المیزان ، ج13 ،ص548 .
(5) . سوره اعراف ، آیه 8 .
(6) .سوره قارعه ، آیات 8 تا 11 .